Gall plant, yn union fel oedolion, fod yn darged sgamiau ar-lein. Fodd bynnag, gall plant fod yn arbennig o fregus oherwydd eu bod yn debygol o fod â llai o wybodaeth am sut mae sgam yn edrych.
Pam mae angen i ni egluro sgamiau i blant
Nid yw atal plant rhag mynd ar-lein neu ddefnyddio eu ffonau yn eu hamddiffyn rhag sgamiau yn y tymor hir. Mae angen iddynt ddysgu am y risgiau a meithrin eu gwybodaeth, fel pan fyddant yn oedolion, ac yn delio â symiau mawr o arian, bydd ganddynt ddealltwriaeth dda o sut mae sgam yn edrych a sut i osgoi un.
Yr allwedd i ddysgu plant yw dysgu am sgamiau ar-lein eich hun fel y gallwch ddangos iddynt beth i edrych amdano a chael gwell dealltwriaeth o sut i'w hamddiffyn.
Amddiffyn plant rhag sgamiau
Dangoswch iddynt sut i osgoi sgamiau
Mae yna lawer y gallwch ei wneud i amddiffyn eich plentyn rhag sgamiau ar-lein. Gallwch eu dysgu i:
- greu cyfrineiriau cryf a gofyn iddynt rannu'r rhain gyda chi
- peidio byth â rhannu eu manylion personol ag unrhyw un arall neu ar wefannau
- defnyddio apiau, gwefannau a gemau adnabyddus yn unig - cadwch lygad allan am rai ffug
- bod yn wyliadwrus ynglŷn ag agor dolenni, yn enwedig os ydynt gan rywun nad ydynt erioed wedi cwrdd â nhw
- os yw'n swnio'n rhy dda i fod yn wir, yna mae'n debyg ei fod - a gallai fod yn sgam
- dangos negeseuon sy'n gofyn iddynt am arian i chi - gan fod y rhain yn debygol o fod yn sgamiau.
Gallwch hefyd sicrhau bod y dechnoleg rydych chi'n ei defnyddio yn fwy diogel trwy osod rheolaethau rhiant ar eu ffôn symudol ac unrhyw ddyfeisiau sydd wedi'u cysylltu â'r rhyngrwyd. Esboniwch i'ch plant pam rydych chi'n gwneud hyn fel y gallant ddeall y risgiau. Mae hefyd yn syniad da cadw'ch cyfrineiriau'n ddiogel rhag eich plant fel na allant wrthwneud y rheolaethau rhiant.
Pryniannau mewn-app
Mae pryniannau mewn-app neu fewn gêm yn gadael i chi brynu cynhyrchion neu wasanaethau o'r tu mewn i gêm neu ap. Gallai hyn fod yn rhan o’r gêm, er enghraifft, ‘croen’, ‘arf’ neu ‘ddawns’ newydd.
Heb unrhyw amddiffyniad ar waith, gall eich plentyn brynu'r rhain gan ddefnyddio manylion eich cerdyn. Gellir gwneud y pryniannau hyn trwy wasanaethau sy'n storio manylion eich cerdyn, megis, Google Play, iTunes, neu Apple Store. Oherwydd y gallwch dalu gan ddefnyddio manylion cardiau wedi'u storio, efallai na fydd eich plentyn hyd yn oed yn gweld hyn fel taliad, ac efallai nad ydych chi'n ymwybodol ei fod yn digwydd.
Rheoli Pryniannau
Mae yna lawer o ffyrdd y gallwch sicrhau bod eich plentyn ond yn prynu'r hyn rydych wedi cytuno iddo.
Mae'r rhain yn cynnwys:
- lawrlwytho apiau gyda'ch gilydd - fel y gallwch wirio sut y gellir gwneud unrhyw bryniannau mewn-app
- amddiffyn ffôn eich plentyn gyda chyfrinair ar gyfer pryniannau fel y gallwch benderfynu beth maent yn ei brynu
- peidio â rhannu'r cyfrineiriau hyn gyda'ch plentyn a pheidio â defnyddio'r botwm ‘Remember me’
- gwirio eu hanes prynu yn rheolaidd
- gosod rheolau ynghylch pa wefannau, apiau a gemau y gallant eu defnyddio
- defnyddio rheolaethau rhiant i'w hatal rhag cyrchu safleoedd nad ydynt yn addas ar gyfer eu hoedran
- esbonio'r risg o gamblo i blant hŷn - ei fod i oedolion dros 18 oed ac mai safleoedd gamblo yw'r enillwyr bob amser, nid y chwaraewyr.
Swyno trwy dwyll
Swyno trwy dwyll yw pan fydd rhywun yn esgus bod yn rhywun arall ar-lein. Mae plant yn cwympo am y sgam hwn, fel oedolion, a gellir eu twyllo i roi manylion banc neu fanylion mewngofnodi cyfrif eu rhieni i ffwrdd.
Bydd cael sgwrs onest gyda'ch plentyn am sut mae rhai oedolion yn esgus bod yn rhywun arall ar-lein i gael arian yn eu helpu i weld y sgamiau hyn. Gallwch hefyd ofyn iddynt ddweud wrthych os yw unrhyw un y maent wedi cwrdd â nhw ar-lein mewn trafferth, fel bod angen arian, gan y byddwch yn gallu helpu.
Amddiffyn plant rhag dwyn hunaniaeth
Gall dwyn hunaniaeth ddigwydd i blant yn ogystal ag oedolion. Os yw plant yn rhoi eu manylion personol i ffwrdd, megis eu henw, dyddiad geni a chyfeiriad, gellid o bosibl ddefnyddio hyn i agor cyfrifon banc. Gallai hyn ddylanwadu ar eu hadroddiadau credyd yn y dyfodol.
Gallwch helpu'ch plentyn i osgoi dwyn hunaniaeth trwy ddweud wrthynt i beidio byth rannu eu manylion personol ag unrhyw un neu ddefnyddio eu manylion personol i fewngofnodi neu gyrchu gwefan neu gêm.
Gallwch hefyd gadw llygad am arwyddion bod hunaniaeth eich plentyn wedi'i dwyn fel:
- derbyn datganiadau banc, datganiadau cerdyn credyd, cynigion credyd neu filiau wedi'u cyfeirio at eich plentyn
- darganfod bod gan eich plentyn hanes credyd gwael pan geisiwch agor cyfrif banc ar eu cyfer
Os ydych yn gwybod neu'n amau bod hunaniaeth eich plentyn wedi'i dwyn, gallwch roi gwybod i Action FraudYn agor mewn ffenestr newydd y ganolfan adrodd genedlaethol ar gyfer twyll a seiberdroseddu.
Cadw eich plentyn yn ddiogel ar-lein
Gallwch ddarganfod mwy am gadw eich plentyn yn ddiogel ar-lein ar NSPCCYn agor mewn ffenestr newydd