Sefydlu pŵer atwrnai yng Ngogledd Iwerddon

Mae atwrneiaeth yn ddogfen gyfreithiol sy’n caniatáu i chi roi’r pŵer i un neu fwy o bobl wneud penderfyniadau a rheoli eich arian a’ch eiddo.

Cyn belled â’ch bod yn 18 oed neu’n hŷn, gallwch sefydlu un ar unrhyw adeg, ar yr amod eich bod yn gallu pwyso a mesur gwybodaeth a gwneud penderfyniadau eich hun.

Mae’n gam mawr, felly efallai yr hoffech gael cyngor gan gyfreithiwr.

Gall atwrneiaeth eich helpu â:

• sefyllfaoedd dros dro – er enghraifft, os byddwch yn yr ysbyty neu dramor a bydd angen help arnoch â thasgau bob dydd fel talu biliau
• sefyllfaoedd tymor hwy – er enghraifft, byddwch am gynllunio ar gyfer yr annisgwyl neu wedi cael diagnosis o ddementia ac efallai y byddwch yn colli’r galluedd meddyliol i wneud eich penderfyniadau eich hun yn y dyfodol.

Mae llawer iawn o dermau technegol o ran atwrneiaeth.

Rydym wedi ceisio eu cadw i’r lleiafswm, ond dau bwysig y mae rhaid i chi wybod amdanynt yw’r gwahaniaeth rhwng rhoddwr ac atwrnai.

• Rhoddwr – yw’r person sy’n rhoi awdurdod i rywun arall, i’w gynrychioli neu weithredu ar ei ran. Gall unrhyw un fod yn rhoddwr, cyhyd â’u bod yn 18 oed neu’n hŷn a’u bod yn feddyliol alluog.
• Atwrnai – yw’r person a ddewisir gan y rhoddwr i wneud penderfyniadau cyfreithiol am ei eiddo a’i gyllid. Gall unrhyw un sydd â galluedd meddyliol, sy’n 18 oed neu’n hŷn ac nad yw’n fethdalwr wrth lofnodi’r atwrneiaeth fod yn atwrnai yng Ngogledd Iwerddon. Mae hyn yn cynnwys gwraig, gŵr, partner sifil, partner, ffrind, aelod o’r teulu neu weithiwr proffesiynol, fel cyfreithiwr.

Gallwch ddewis naill ai unigolion neu sefydliad, fel cwmni cyfreithwyr neu fanc, fel eich atwrneiaeth barhaus.

Mae gan atwrnai y pŵer i wneud penderfyniadau ar ran y rhoddwr. Mae rhaid iddynt:

• cefnogi’r rhoddwr neu’r cleient i wneud ei benderfyniadau ei hun
• gwneud unrhyw benderfyniadau er budd gorau’r rhoddwr
• ystyried dymuniadau a theimladau’r rhoddwr.

Os na fydd yr atwrnai yn gwneud y pethau hyn, gallai hyn olygu eu bod yn cael eu cyfeirio at yr Office of Care and Protection yn y Llysoedd Cyfiawnder Brenhinol.

Mae gweithredu fel atwrnai yn golygu y dylech gynnal dyletswydd gofal i’r rhoddwr, a pheidio ag elwa eich hun. Mae’n bwysig osgoi unrhyw wrthdaro buddiannau posibl.

Efallai y bydd rhai rhoddwyr yn dewis gwneud sawl atwrneiaethau parhaus, gan benodi gwahanol bobl i wneud pethau gwahanol.

Gall atwrneiaeth barhaus roi:

• Awdurdod cyffredinol – mae hyn yn awdurdodi’r atwrnai (atwrneion) i gyflawni unrhyw drafodion ar ran y rhoddwr, y gall y rhoddwr eu dirprwyo i’r atwrnai (atwrneion) yn gyfreithiol.
• Awdurdod penodol – mae hyn yn galluogi’r atwrnai (atwrneion) i ddelio â’r agweddau hynny ar faterion y rhoddwr a bennir yn unig.

Os nad ydych wedi sefydlu atwrneiaeth barhaus a’ch bod yn colli eich galluedd meddyliol, gall rhywun wneud cais i ddod yn rheolydd.

Gall rheolydd reoli eich cyllid, gan gynnwys talu am filiau a siopa. Maent fel arfer yn aelod o’r teulu neu’n rhywun sy’n eich adnabod yn dda, ond gall fod yn gyfreithiwr.

Bydd angen caniatâd arnynt gan yr Office of Care and Protection (OCP) cyn gwneud unrhyw benderfyniadau ar eich rhan. Er enghraifft, gwerthu’ch tŷ. Ac mae angen iddynt gyflwyno gwybodaeth am eich cyllid i’r OCP bob blwyddyn.

Mae llawer o bobl yn poeni, os ydynt creu atwrneiaeth barhaus, bydd rhaid iddynt roi’r gorau i reolaeth cyn eu bod yn barod. Nid yw hyn yn wir. 

Gall y rhoddwr gyfyngu ar awdurdod yr atwrnai (atwrneion) trwy roi cyfyngiadau a/neu amodau yn yr atwrneiaeth barhaus. 

Gellir dod i ben pan:

• fydd y rhoddwr yn penderfynu ei ganslo, neu os yw’n feddyliol alluog
• fydd y rhoddwr farw
• fydd yr unig atwrnai farw ac nid oes rhywun arall yn ei le
• fydd yr unig atwrnai yn gwadu
• ni fydd yr atwrnai bellach yn feddyliol alluog
• fydd yr OCP yn ei ganslo.

Pan fydd atwrneiaeth barhaus wedi’i chofrestru, dim ond yr OCP y gall ei ddirymu.

Mae’n llawer mwy anodd ac yn ddrytach i rywun eich helpu â’ch arian a’ch eiddo os ydych eisoes wedi colli galluedd meddyliol.

Mae’n bwysig iawn sefydlu’r cyfan cyn i rywbeth ddigwydd oherwydd bod bywyd yn ansicr, a nid ydych byth yn gwybod pryd y gallai rhywbeth fel damwain neu strôc ddigwydd. Gall y broses gyfan gymryd sawl wythnos.

Os ydych eisiau siarad â rhywun ynghylch a ddylech sefydlu un, cysylltwch â chyfreithiwr i gael cyngor neu’r OCP i gael arweiniad cyffredinol.

Mae’n syniad da cael cyngor cyfreithiol gan fod angen i chi feddwl yn ofalus am y pwerau rydych am eu rhoi i’ch atwrnai.

Mae bod yn atwrnai yn rôl gyfrifol ac ni ddylid ei gymryd yn ysgafn. Felly mae’n bwysig meddwl yn ofalus am bwy i’w ddewis.

• Dewiswch rywun rydych yn ymddiried yn llwyr ynddynt– mae angen i chi wir ymddiried ym mhwy bynnag rydych yn ei ddewis gan eu bod yn gwneud penderfyniadau pwysig iawn i chi. Mae’r rhan fwyaf o bobl yn dewis teulu neu ffrindiau agos. Gallech hefyd ddewis cwmni, ond mae hyn yn aml yn costio llawer.
• Sicrhewch eu bod yn barod i weithredu ar eich rhan - mae angen i chi drafod â hwy beth rydych am iddynt eu gwneud. Mae angen iddynt wybod beth sydd dan sylw, beth yw eich dymuniadau a ble mae’ch holl waith papur.
• Gadewch ddigon o amser – cynllunio ymlaen llaw gan ei bod yn cymryd sawl wythnos i’w sefydlu ac mae angen i chi ei gwblhau cyn colli galluedd meddyliol.
• Ystyriwch oedran - os ydych yn hŷn, byddwch yn wyliadwrus o ddewis rhywun sydd ag oedran tebyg i chi (neu’n hŷn). Efallai na fyddant yn y pen draw y person gorau i weithredu ar eich rhan, os a phryd bydd angen eu help arnoch, oherwydd eu problemau iechyd eu hunain.
• Ystyriwch a ddylech gael mwy nag un atwrnai - mae manteision ac anfanteision i hyn. Ar un llaw, mae mwy nag un person yn golygu nad oes rhaid i chi adael pobl allan o’r broses ac mae’n lledaenu’r gwaith. Ar y llaw arall, gallant anghytuno ynghylch pa gamau i’w cymryd. Yn dibynnu ar eu lleoliad, gallai fod yn anodd iddynt gwrdd a llofnodi dogfennau. Fodd bynnag, os bydd un farw, ni fydd eich atwrnai (atwrneion) sy’n weddill yn gallu gwneud unrhyw benderfyniadau oni bai eich bod wedi penodi dirprwy.

Disgwylir i atwrnai weithredu er budd gorau’r unigolyn, ac ystyried anghenion a dymuniadau’r unigolyn cyn belled ag y bo modd.

Mae rhaid iddynt fod yn ymwybodol o gwmpas eu hawdurdod a’u cyfrifoldebau fel y’u nodir yn Erthygl 5 o’r Enduring Power of Attorney Order (Northern Ireland) 1987.

Gallech hefyd ystyried a ydych am benodi mwy nag un atwrnai. Bydd hyn yn sicrhau na chewch eich gadael ar ôl heb unrhyw un i reoli’ch materion:

• Gallwch benodi unrhyw nifer o atwrneion.
• Ni allwch roi’r hawl i’ch atwrnai (atwrneion) benodi dirprwy, neu olynydd. Fodd bynnag, gallwch ddewis atwrneion newydd.

Os ydych yn penodi atwrneion ar y cyd, bydd rhaid iddynt weithredu ar y cyd, a’u bod ill dau ynghlwm ag unrhyw benderfynu ar eich rhan

Os ydych am iddynt allu gweithredu gyda’i gilydd neu ar wahân, dylech gynnwys yn yr atwrneiaeth eich bod yn eu penodi “i weithredu ar y cyd ac yn unigol neu’n unigol”. Mae cynnwys y datganiad hwn yn caniatáu i bob atwrnai weithredu fel unigolyn neu ar y cyd â’i gilydd.

Byddwch ymwybodol, lle mai dim ond ar y cyd y gall atwrneion wneud penderfyniadau ac y bydd un atwrnai farw (neu’n dod yn analluog neu’n anfodlon gweithredu), oni bai bod rhai newydd yn cael eu nodi i gymryd lle’r holl atwrneion gwreiddiol, yna ni ellir defnyddio atwrneiaeth barhaus mwyach.

Yn yr amgylchiadau hyn, dylai’r atwrnai (atwrneion) sydd wedi goroesi hysbysu’r Llys fel y gellir gwneud unrhyw drefniadau amgen angenrheidiol. Pan gaiff ei benodi “i weithredu ar y cyd ac yn unigol neu’n unigol”, gall yr atwrnai (atwrneion) sydd wedi goroesi barhau i ddefnyddio eu pwerau.

Mae rhaid cofnodi atwrneiaeth barhaus ar ffurflen benodol, sydd ar gael gan gyfreithiwr neu person sy’n arbenigo mewn dogfennau cyfreithiol.

Sicrhewch fod ffurflen gyfoes yn cael ei defnyddio a’i bod wedi’i chwblhau’n gywir, neu na fydd yn ddilys. Gall eich cyfreithiwr eich cynghori ar hyn.

Pan fydd y ffurflen wedi’i chwblhau, mae rhaid i chi ei llofnodi a’i thystio. Yna mae rhaid iddi gael ei lofnodi gan yr atwrnai (atwrneion) a’i dystio. Mae rhaid i’r atwrnai (atwrneion) lofnodi’r ffurflen cyn i chi fethu â rheoli eich materion. Ni chaiff atwrnai (atwrneion) weithredu fel tyst (tystion) ar gyfer llofnodion ei gilydd.

Nid yw’n costio unrhyw beth i lunio atwrneiaeth barhaol, oni bai eich bod eisiau help cyfreithiwr.

Yng Ngogledd Iwerddon, gallwch ei ddefnyddio heb ei gofrestru tra bod gennych alluedd meddyliol o hyd. Ond mae rhaid i chi ei gofrestru cyn gynted ag y bydd eich galluedd meddyliol yn dechrau dirywio.

Y peth gorau yw cofrestru cyn gynted â phosibl. Mae hyn oherwydd yn ystod y broses gofrestru, bydd y ddogfen yn cael ei gwirio am wallau.

Mae ffi am gofrestru – mae manylion y ffioedd ar gael gan yr OCP.

Fodd bynnag, gall eich cyfreithiwr wneud cais am ostyngiad os yw talu’r ffi hon yn debygol o achosi caledi i chi. Os ydych yn derbyn y cymorth incwm, mae’r ffioedd cartref gofal yn cael eu talu gan yr ymddiriedolaeth iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, neu os mai eich tŷ yw’ch unig ased, bydd y ffi yn cael ei hepgori yn gyffredinol.

Gallwch ganslo (neu ddiwygio) atwrneiaeth barhaus ar unrhyw adeg tra’ch bod yn feddyliol alluog. 

Gall damweiniau a salwch ddigwydd i unrhyw un ar unrhyw adeg. Gydag atwrneiaeth, gall rhywun rydych yn ei ddewis ac yn ymddiried ynddo wneud penderfyniadau ariannol i chi os bydd eu hangen arnoch. Mae’n well bod yn ddiogel na sori. 

Daw ewyllys i mewn ar ôl i chi farw – mae atwrneiaeth yn eich amddiffyn pan fyddwch yn fyw. 

Mae’n syndod i’r mwyafrif o bobl ddysgu na fydd eich teulu, heb awdurdod cyfreithiol, yn cael gwneud penderfyniadau ar eich rhan yn awtomatig os ydych mewn damwain neu’n mynd yn sâl. 

Efallai na fydd gennych lawer o asedau arian ar hyn o bryd, ond efallai y bydd gennych yn y dyfodol. Hefyd, gall damwain neu salwch olygu na allwch wneud penderfyniadau ar eich pen eich hun mwyach.

Os ydych ar incwm isel, efallai y byddwch yn gymwys i gael gostyngiad.